Satranç oyununda amacımız rakip şahı yakalamak demiştik. Şahı sıkıştırdığımız zaman Şah deriz. Rakip de bu şah tehdidi karşısında şahını kurtarmaya çalışır. Eğer aşağıda yazacağımız 3 şey den bir yapılamıyorsa oyun şah-mat olur.

Şah çekildiğinde şu hamleler yapılır

1-Şah çeken rakip taşı yiyebilecek yani alabilecek bir taşımız var mı ona bakılır. Varsa o taşımız ile bize şah çeken taşı alıp tehditten kurtuluruz. Ama acele etmeden sakince karar vermeli. Şah tehdidi yapan taşı alacak 2 taşımız var ise en uygun taşla alınmalıdır

2-Şahımızın önüne kendini siper edecek bir taşımız var mı ona bakılır. Varsa o taşımız şahımızın önüne getirildiğinde araya taş kapatarak şah tehdidi ortadan kaldırılmış olur. Rakibimiz o taşımızı yer ise bizde şahımızla o taşı alırız.

3-Şahımızın sağa-sola çapraza gidebileceği saldırılmayan bir kare var mı ona bakılır. Varsa oraya hamle yapılarak şah tehdidinden kurtulmuş olunur.

Şah tehdidi yapıldı. O taşı alacak taşımız var. Şahımızın kaçabileceği kareler var. Ya da şahımız ile rakip taş arasına girebilecek bir taşımız da var. Hemen acelece karar vermemeli. Sonraki hamlelerde hesaba katılarak en uygun hamle yapılmalıdır.

Şah-Mat olayında birkaç ince husus vardır. Mesela rakibin kalesinin ya da vezirinin kontrol ettiği bir yataya ya da çapraza doğru şahımızı oynayamayız. Dalgınlıkla vezirin alabileceği bir kareye oynadığımızda rakip hemen şah-mat diyerek şahımız alıp oyunu bitiremez.

Aşağıdaki resimde görüldüğü üzere dalgınlıkla bir hamle yapılıyor.

Bu durumda rakip nezaketen hamle hatası yaptığımızı söyler ve hamlemizi geri alıp başka bir hamle yapmamızı söyler. Bu sadece şah için geçerlidir. Başka taşlarda yapılan dalgınlıkla hatalarda bu uyarı yapılmaz. Yani şahı alarak değil kaçamayacak şekilde sıkıştırdığımızda mat edip kazanabiliriz.

Birde şahımızın önünde duran taş aşağıdaki resimde görüldüğü üzere kıprayamaz. Buna açmaz denir. Yani şahımızın önündeki filimiz oynarsa rakip kale bize şah çekeceği için oynama şansımız yok. Ama dalgınlıkla siz bu yanlış hamleyi yaparsanız rakibiniz nazikçe sizi uyarmalı sizde hamlenizi düzeltip başka hamle yapmalısınız.